به گزارش ستاد خبری بیست‌وهشتمین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران، نشست «ویرایش در نشر(مسائل و مصائب)» از سلسله نشست های موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران به مناسبت بیست‌وهشتمین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران، امروز (بیست‌وچهارم آبان ماه) با حضور دکتر علیرضا فتاح، محمدعلی معین‌فر و مهدی صالحی برگزار شد.
مترجم باید قلمی برای نگارش داشته باشد
در ابتدای این نشست محمدعلی معین‌فر با اشاره به این که خروجی ترجمه مترجم، ورودی ویرایش است و هرکیفیتی داشته باشد ویرایش را تحت تاثیر قرار می‌دهد، اظهار کرد: مهمترین مسئله‌ای که با آن روبه رو هستیم ضعیف بودن ترجمه است و این امر دلایل مختلفی دارد. به نظر من یکی از این موارد ناآگاهی مترجم از فرآیند صحیح ترجمه است و در نتیجه ترجمه‌ها در برخی موارد چندان دقیق نیست. در بسیاری مواقع معنایی که منظور نویسنده است در ترجمه به درستی منعکس نمی‌شود یا اگر نوشته دارای سبک باشد آن را به درستی منتقل نمی‌کنند.
وی در ادامه بیان کرد: بخشی از این ضعیف بودن ترجمه‌ها ناشی از فارسی ضعیف مترجمان است. مترجمان عمدتا به موضوع مسلط بوده و معمولا انگلیسی خوبی دارند اما به مسائل زبان فارسی آگاه نیستند و به ساخت‌های درست زبان توجه نمی‌کنند. در بسیاری موارد نیز چون گمان می‌کنند فارسی زبان مادریشان است نگارش به زبان فارس را امری بدیهی می‌دانند در صورتی که مترجم باید قلمی برای نگارش داشته باشد.
این مترجم با اشاره به این که بسیاری از مترجمان دقت کافی در ترجمه نمی‌گذارند و دچار نوعی شتاب‌زدگی در ترجمه هستند گفت: گاهی این شتاب‌زدگی ناشی از فشار بازار است و عمدتا از سمت ناشر به مترجم تحمیل می‌شود. در بسیاری از موارد نیز ترجمه شغل اصلی مترجم نیست و این امر سبب می‌شود وقت بی‌کیفیت خود را صرف ترجمه کند. ضعیف بودن ترجمه ناشی از عدم آگاهی مترجمان از زبان فارسی و شتابزده عمل کردن است که مجموع این عوامل سبب می‌شود ترجمه ضعیف باشد.
ناآشنایی ناشر با ضرورت ویرایش
او ضمن بیان این که آموزش‌ها در تربیت ویراستار معمولا عمیق و درونی نیست و درسطح باقی می‌ماند، اظهار کرد: این امر لطمه‌های زیادی به صنف ویرایش و ویراستاران و طبع آن ناشران وارد می‌کند. اصولا ویراستار دقیق کمیاب است و در واقع ویراستار متخصص نایاب بوده و اگر بخواهیم کتاب تخصصی را به ویراستار عمومی بدهیم احتمالا به کتاب لطمه می‌زند.
وی همچنین بیان کرد: ما یک ویراستار کارآمد داریم که در برخی موارد باید ضعف‌های مترجم را به دوش بکشد که پیامد فرسودگی و سرخوردگی را به همراه داد و احتمال دارد کار را پس دهد. ویراستار ترجیح می‌دهد وقت و انرژی که برای این کار می‌گذارد را صرف فعالیت دیگری کند. در برخی موارد نیز ویراستار ضعیف است و اگر کار ترجمه شده ضعیف نیز به او بدهیم از عهده ویرایش خوب آن بر نیامده و ناشر حساس معترض می‌شود اما در برخی موارد ناشر متوجه مشکلات نشده و در بلند مدت به اعتبار آن ضربه می‌زند. همه این موارد را مطرح کردم که بگویم باید مسئله تربیت و آموزش ویراستار را جدی بگیریم.
معین‌فر با اشاره به این که دستمزد ویرایش بسیار کم است گفت: پیامد این موضوع این است که ویراستار وقت زیادی را صرف ویرایش نمی‌کند و جذب مشاغلی می‌شود که درآمدزا است. گاهی نیز به ویرایش نیم‌بند روی می‌آورند که در نهایت به صنف ویرایش و نشر صدمه می‌زند. بخشی از این کمبودها نیز به این امر مربوط می‌شود که ناشران وقت کمی را برای ویرایش در نظر می‌گیرند.
ناشر باید ذائقه مخاطب را ارتقا دهد
او در ادامه اظهار کرد: ناشران محدودیت‌هایی دارند و محدودیت‌هایی را در فرآیند نشر اعمال می‌کنند. یکی از این عوامل شتابی است که به سبب فضای رقابتی که در این حوزه وجود دارد اعمال می‌کند. ناآشنایی ناشران با اهمیت و ضرورت ویرایش منجر می‌شود ناشر ویرایش را به تصحیح متن تقلیل دهد و در این شرایط تقاضایی برای ویراستار خوب ایجاد نمی‌شود.
این ناشر با اشاره به این که برخی مخاطبان فرق بین کتاب خوب و ضعیف را نمی‌دانند، تصریح کرد: این امر سبب می‌شود برخی ناشران با ترفندهایی عوام فریبانه کارهای نامطلوب خود را بفروشند. وقتی ناشری به این موضوع پی ببرد دیگر وقت و هزینه‌ای برای محتوای خوب صرف نمی‌کنند.
محمدعلی معین‌فر در پایان صحبت‌هایش گفت: خوانندگان ما با متن ویراستاری شده آشنایی ندارند و یکی از مسئولیتهای ناشران متعهد این است که ذائقه خواننده‌های خود را ارتقا دهند و به آن‌ها بگویند متن خوب واجد چه شرایطی است؛ به نظرم حساسیت زبانی را باید از امر نخبه‌گرایانه به امر عمومی تبدیل کنند.
ناشران نیاز به ویرایش را احساس نمی‌کنند
علیرضا فتاح از دیگر میهمانان این نشست با اشاره به این که مخاطبان به متن ویراسته کم توجه هستند، بیان کرد: بخشی از این امر به دلیل درگیری مخاطب با فضای مجازی است؛ در واقع مخاطب با متن‌هایی روبه رو است که با عجله نوشته شده و طبیعتا هیچ‌گونه ویرایشی ندارد. یکی از موارد با اهمیت در این زمینه این است که حتی کتاب‌های فارسی ما در مدارس مملو از اشتباهات فاحش ویرایشی هستند از این رو نمی‌توان چندان از عموم مخاطبان توقع داشت که بین متن ویراسته شده و نشده فرق بگذارند.
وی در ادامه گفت: به طبع این امر ناشران نیز به این امر توجه نمی‌کنند. حوزه کار ویرایش معمولا در عرصه مطبوعات و انتشارات است؛ در مطبوعات به دلیل فوری بودن فعالیتشان این نیاز را درک کرده و عمدتا ویرایش را در معانی و سطوح مختلف پذیرفتند و توجه می‌کنند. اما ناشران که متولی کتاب نیز هستند نیاز به ویرایش را احساس نمی‌کنند.
او ضمن بیان این که متاسفانه ما ویراستار متخصص خیلی کم داریم اظهار کرد: کارشناس یک حوزه انگیزه‌ای برای ورود به حوزه ویرایش نمی‌کند و ترجیح می‌دهد در زمینه دیگری چون تالیف و ترجمه فعالیت کند. اصولا برای ویراستاران شان و منزلتی قائل نیستند و حقوق معنوی آن‌ها که ذکر نامشان در کتاب است رعایت نشده و از لحاظ مالی نیز چندان توجهی به آن‌ها نمی‌شود؛ در نتیجه تلاش می‌کنند در زمینه‌های دیگر کار کنند.
وی همچنین عنوان کرد: اکنون موسسات ویرایشی مختلفی وجود دارند که بیشتر از این که دلسوز کتاب و ویرایش آن باشند به عنوان یک بنگاه مالی و اقتصادی به این حوزه نگاه می‌کنند و به واقع سری دوزی ویرایشی می‌کنند.
کم توجهی ناشر ضعیف شدن ویراستاران را به دنبال دارد
این ویراستار با اشاره به این که امر ویراستاری برای کتاب از سوی ویراستار دشواری‌های مضاعفی دارد گفت: با توجه شانی که کتاب دارد و امری بلند مدت است از این رو انتشارات باید به دنبال رسم‌الخط باشد. در این مورد اختلاف علمی و اختلاف سلیقه بسیار زیاد است؛ امر ویرایش در اساس و مبنا وابسته به دانش زبان‌شناسی و دستور است. اما عرصه علمی آن با عرصه کاربردی در حوزه ویرایش فاصله زیادی دارد که منجر به دستورالعمل‌ها و شیوه نامه‌های واقعی نشده است. متاسفانه ما به جز زحماتی که در فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی و انجمن ویراستاران کشیده شده است امری منسجم که برای الگوی شیوه نامه رسم‌الخط قرار بگیرد نداریم.
وی با بیان این که کم توجهی نشر و اقتصاد نامطلوب ویرایش، منجر به ضعیف شدن ویراستاران می‌شود، بیان کرد: فکر می‌کنم در مجموع انتشاراتی‌ها باید به این موضوع برسند که امر ویرایش یک نیاز است و بنابر همین امر باید حمایت‌های مالی و معنوی کنند و نام آن‌ها در هر چهار سطح سرویراستار، ویراستار، نمونه‌خوان و نسخه‌پرداز درج شود و بپذیرند در نشر خود نیاز به گروه‌های ویراستاری مداوم و پویا دارند.
زبان فارسی اولویت نیست
مهدی صالحی از دیگر میهمانان نشست «ویرایش در نشر(مسائل و مصائب)» گفت: در ایران جایگاه ویرایش در حوزه نشر دیده نشده است همانطور که جایگاه زبان فارسی دیده نشده است؛ در سند جامع علمی کشور دیدگاه راهبردی زبان فارسی بسیار کم دیده می‌شود. یا در حوزه نشر سیاست‌گذاری کلان نداریم. به طبع اصناف حوزه نشر نیز ضعیف هستند وقتی فضای سیاست‌گذاری نامعلوم است باقی فضاها نیز نامعلوم است؛ یعنی وقتی می‌خواهیم بودجه فرهنگی بگذاریم بیشترین بودجه به سینما تخصیص پیدا می‌کند.
او با اشاره به این که بسیاری از شهرهای ما کتابفروشی و ناشر ندارند و برخی از آن‌ها کاسبان نشر هستند، اظهار کرد: به طبع این سیاست‌گذاری در حوزه زبان نیز دیده نمی‌شود و ما نمی‌دانیم چرا باید روی این موضوع کار کنیم. به نظر می‌رسد تنها یک نفر مسائل راهبردی زبان فارسی را متوجه می‌شود و اولویت سایرین چیزهای دیگری است.
وی همچنین گفت: نشر دولتی ما اغلب میراث داران نسل‌های گذشته بودند که همان افراد از نسل گذشته متولی امر ویرایش بودند اما به صورت غیرمسئولانه. برخی از ناشران بزرگ همچنان یک شیوه نامه ندارند. اکنون دیگر ناشران ویراستار مقیم نشر ندارند و فعالیت در این حوزه را برون سپاری می‌کنند یا آن را بر عهده مترجم یا مولف قرار می‌دهند و گروه ویرایشی ندارند.
پدرخوانده‌های نشر ویرایش را امری تفننی می‌دانند
این ویراستار با اشاره به این که جایگاه‌هایی که امکان و توان داشتند کم کاری کرده و مجموعه ویرایش راه نیانداختند یا مجموعه ویراستاری را منحل کردند، بیان کرد: در این میان اقتصاد ویرایش تضعیف شده و تمام تلاش‌های نشر خصوصی نیز به نتیجه نمی‌رسد. در نشرهای بزرگ کشور و پدرخوانده‌های نشر خصوصی ویرایش امری تفننی است. در این جا دیگر مدعی‌العموم زبان فارسی، ویرایش، فرهنگ و کتاب نداریم. ویرایش را کاسبکارانه در نظر گرفتند.
او ضمن بیان این که در حوزه علمی نیز ویرایش در حد تایپ دیده می‌شود اظهار کرد: یکی از معضلات برای انتخاب ویراستار این است که باید کار با یک ویراستار را تجربه کرد تا متوجه شد که عملکردش چگونه است و هیچ رتبه‌بندی برای آن‌ها صورت نگرفته است.
مهدی صالحی در پایان این نشست گفت: بسیاری از ناشران ما تبدیل به بنگاه نشر شده‌اند و به طبع ویراستاران همه عمومی شده و ویراستار تخصصی کمیاب می‌شود؛ بسیاری از ویراستاران و حتی سرویراستاران این حوزه را رها می‌کنند و برخی از آن‌ها وارد حوزه تولید محتوا می‌شوند.
نشست «ویرایش در نشر» همزمان با اولین روز از هفته کتاب با مشارکت انجمن ویرایش و درست‌نویسی از سوی موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار و به صورت زنده از طریق اینستاگرام موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران پخش شد.
بیست‌وهشتمین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران با شعار «دانایی؛ مانایی» از ۲۴ آبان آغاز و تا ۳۰ آبان ماه ۱۳۹۹ ادامه دارد.